Uyku bozuklukları arasında uykusuzluk (insomnialar), aşırı uyuma (hipersomnialar), uykuda görülen çeşitli sorunlar (parasomnialar) ve uykuyla ilişkili hareket bozuklukları sayılabilir.
İnsomnialar. İnsomnia uykunun kalite ve miktarının yetersiz olması olarak tanımlanmaktadır. Uyku yakınmaları arasında en sık görülen insomniadır. Kişi süre olarak yeterli bir dönemi uykuda geçirmiş olmasına karşın, yine de kendini uyuyamamış hissediyorsa da insomnia olarak ifade edilebilir. Uyku için yeterli zaman ve fırsat olmasına rağmen, uykuya başlamada, süresinde ve bütünlüğünde tekrarlayıcı güçlükler yaşanması ve bunların gündüz işlevlerinde bozulmaya yol açması ile tanı konur. Bu bireyler uykuya dalmada güçlük, uykudan sık uyanmalar, gece uyanmaları sonrasında tekrar uykuya geçişte güçlük ve sabah erken uyanma yakınmaları gösterebilirler.
1. Uyumsal (akut) insomnia. Çoğunlukla geçicidir ve çeşitli stres etkenleriyle ilişkilidir. akut insomnia olarak adlandırılır.
2. Psikofizyolojik insomnia. Kronik insomniaların önemli bir bölümüdür. Temel özelliği artmış uyarılmışlık durumu ve uykuyu engelleyen öğrenilmiş düşünce şemalarıdır. Koşullandırılmış insomnia olarak da adlandırılır.
3. İdiyopatik insomnia. Erken çocukluk döneminde başlayan ve yaşam boyu insomnia belirtilerinin görüldüğü, tedaviye direçli bir durumdur.
4. Psikiyatrik bozukluklara bağlı insomnia.
5. Yetersiz uyku hijyeni. Uyku ortamının ses, ışık, sıcaklık, vb. unsurlarının uykuya elverişli olmaması ve düzenli bir uyku alışkanlığı edinmeme ile görülür.
6. İlaç ya da maddeye bağlı insomnia.
7. Tıbbi duruma bağlı insomnia.
Hipersomnia. Hipersomnia normal koşullarda uyku-uyanıklık döngüsü içinde gün içinde uyanıklık dönemlerinde uyanık kalmada güçlük ve istemsiz uyuklamalar ile tanımlanır. Tiroid bezi hormonu yetersizliği (hipotiroidi), kansızlık, depresyon, uykuda solunumun geçici sürelerle durması (uyku apnesi) gibi nedenler de hipersomniye neden olabilir.
1. Periyodik hipersomnia. Periyodik hipersomnia ise haftalık ya da aylık aralarla, tekrarlayıcı hipersomnia ataklarının ortaya çıkmasıyla ergenlik döneminde başlayan nadir görülen bir bozukluktur. Kleine-Levin sendromu ve menstrüasyon ile ilişkili hipersomnia olarak iki alt tipi tanımlanmıştır.
2. Narkolepsi. Narkolepsi gündüz uyku atakları ve aniden yığılma (katapleksi), uyku-uyanıklık geçişi sırasında da uyku paralizisi (felci) ve uykuya dalma (hipnogojik) ya da uykudan uyanma (hipnopompik) sırasında görülen halüsinasyonlarla karekterize bir bozukluktur. Çalışmalarda narkoleptik hastalarda lökosit antijen (HLA) alt tipi olan HLA-DR2 ve DQW1 %90-100 oranında pozitif bulumuştur (Özgen ve Yetkin, 2008). Tedavide metilfenidat ve antidepresanlar kullanılabilir.
Parasomnialar. Parasomnialar uykuda ortaya çıkan istemsiz fiziksel ve davranışsal fenomenleri içeren bir grup uyku bozukluğudur. Genellikle çocukluk çağında görülürler.
1. Uykuda korku bozukluğu (pavor nokturnus). Uyku korkuları çığlık atma ve ağlama ile yoğun korku ve fiziksel (ör, terleme, solunumun hızlanması) ve davranışsal değişikliklerin olduğu yavaş dalga uykusu sırasında uyanma ile karekterize bir bozukluktur. Genellikle sabahları hatırlanmaz. Ergenlik döneminde görülme sıklığı yaklaşık %1’dir. Zaman zaman uyku verici ilaçlar (ör, hipnotikler ve benzodiyazepinler) kullanılabilir.
2. Uyurgezerlik (Somnambulizm). Uyurgezerlik, uykuda yürüme ile sonuçlanan ve yavaş dalga uykuda başlayan bir seri karmaşık davranışlar ile karekterizedir. Çocukların yaklaşık dörtte birinde zaman aman uyurgezerlik görülebilir ve erişkinlik çağında yaklaşık %3’e düşer. İmipramin ya da diyazepam tedavide gerektiğinde kullanılabilir.
3. Kabus bozukluğu. Genellikle REM döneminde ve uykunun ikinci yarısında bir dış uyaran olmaksızın uyanmaya yol açan, korkutucu rüyalar ile karekterizedir. Çocukların yaklaşık %10-20’sinde tekrarlayıcı şekilde kabuslar görülür.
4. Uyku enürezisi. Uyku sırasında ortaya çıkan tekrarlayıcı, istem dışı idrar kaçırmaları ile karekterizedir. Sıklıkla gecenin ilk üçte birinde görülür. Çocukluk çağında yaygındır. Dikkat bozukluğu olanlarda ergenlik yaşlarında da sürebilir. Öncelikle idrar kontrolünü bozan olası tıbbi nedenler (ör, idrar yolları enfeksiyonları, vesiküloüretral reflü, vb.) araştırılır.
Uykuyla ilişkili hareket bozuklukları. Bu grup bozukluk arasında huzursuz bacak sendromu, ataklarla gelen, kol ve bacaklarda (periyodik ekstremite) hareket bozukluğu, uykuda diş gıcırdatma (uyku bruksizmi) ve ritmik hareket bozukluğu sayılabilir (Özgen ve Yetkin, 2008).
1. Huzursuz bacak sendromu. Genellikle uykuya dalmadan önce başlayan ve bacakları hareket ettirme ihtiyacına neden olan, bacaklarda rahatsızıklık verici duyumsal yakınmalar ile karekterize bir bozukluktur. Bu kişilerin bacaklarında istemsiz kasılma, atmalar (myoklonus) da sık görülür. Demir eksikliği anemisinin önemli bir neden olduğu öne sürülmektedir.
2. Uyku bruksizmi. Uyku sırasında dişlerin sıkılması ve sürtülmesi, gıcırdatılması ile karekterize basmakalıp bir davranışın görüldüğü bir hareket bozukluğudur. Genel toplumda %5 civarında görülür. Gençlerde daha sıktır ve yaşla azalır. Dişlerde hasar, uyku bölünmeleri, çene ağrıları ve eklem sorunları gibi sonuçlara yol açabilir. Tedavide uyku hijyeni ile birlikte gerekirse kas gevşeticiler, benzodiyazepinler kullanılabilir.
Sağlıklı bir uyku için nelere dikkat etmek gerekir?
Her birey zaman zaman uyku sorunları yaşayabilir. Bu sorunlar günlük işlevselliği, dikkat ve konsantrasyonu, keyif düzeyini, refleksleri olumsuz etkileyebilir.
Sağlıklı uyku ve uyku hijyeni için şu noktalara özen göstermek yerinde olacaktır:
Gün içinde düzenli ve etkin fiziksel aktivite ve egzersiz yapmaya çalışın. En azından günde 20-30 dakika tempolu yürüyüş yapmak bile uykuya geçişi kolaylaştırabilir. Ancak, egzersizleri akşam geç saatlerde yapmak bazen uykuyu kaçırabileceğinden, çok geç saatlere bırakmamak gerekir.
Gün ışığından yararlanmayı ihmal etmeyin. Bedenimizin günlük ritmi ve iç saatimiz gün ışığına göre programlanır. Gitgide geç saatte yatmak ve geç kalkmak gün ışığından yararlanmamızı azaltır ve günlük ritmimiz kayar.
Öğleden sonrası kısa şekerlemeler iyi gelebilir. Olanağınız varsa, özellikle yaz günlerinde 45 dakikalık öğlen uykularının yararlı olduğu belirtilmektedir.
Çay ve kahve (kafein) tüketiminize dikkat edin. Özellikle öğleden sonra 2’den daha geç tüketilen kafein uykuya dalmayı zorlaştırabilir. Kafein tüketiminizi sabah saatleriyle sınırlandırabilirsiniz.
Sigarayı bırakın. Sigara tüketimi uyarıcı etki yapar ve bu nedenle uykuyu bozabilir. Öte yandan, gece saatlerinde nikotin yoksunluğu oluşabilir ve bu durumda uykusuzluğa neden olabilir.
Yatak, yastık ve nevresimlerinize dikkat edin. Yeterince geniş ve terletmeyen bir yatak, boynu ağrıtmayan bir yastık, beden sıcaklığını uygun düzeyde tutan bir örtü uyku kalitesi için gereklidir.
Gürültüyü azaltın. Trafik sesleri, televizyon sesi, saat tiktakları bazı kişilerin uykuya dalmasını güçleştirir. Dalga, yağmur, şelale sesleri gibi fon müzikleri bazı kişilerin uykuya dalmasını kolaylaştırabilir.
Uyarıcı ışıkları azaltın. Gözünüze doğrudan gelen sokak ışıkları, yanıp sönen lambalar, kırmızı ışık uykuyu azaltabilirken, sarı ve mavi ışık uykuyu artırabilir.
Odanın sıcaklığına ve havalandırılmasına dikkat edin. Aşırı sıcak ve aşırı soğuk bir ortam uyku için elverişli değildir. Öte yandan, oksijeni azalmış bir odada uykuya dalmak da, kaliteli uyku uyumak da güçtür.
Yatak odasını sadece uyumak için kullanın. Yakat odasında çalışmak, televizyon seyretmek gibi aktiviteler uykuyu olumsuz etkileyebilir.
Günlük uyku düzeniniz olsun. Hemen hergün aynı saatlerde yatağa giderseniz uykuya dalmanız ve uykuyu sürdürmeniz, sabah dinlenmiş hissederek uyanmanız daha kolay olur.
Uykunuz gelmeden yatağa gitmemeye de dikkat edin. Eğer bir süredir uykusuzluk çekiyorsanız ve diğer yöntemleri de uyguladıysanız, kendinizi zorlamayın. Uykunuz gelmeden yatağa gitmek ve uyuyamamak, uyku sorunu yaşadığınıza dair olumsuz bilişsel şemalarınızı pekiştirecektir.
Uykudan önce uyku verici besinler tüketebilirsiniz. Ilık süt, papatya çayı, yoğurt, muz gibi besinler uyku vericidir.
En iyi 1024x768 çözünürlükte görüntülenir...
Bu sitede yer alan yazıların her türlü yayın hakkı Dr. Koray Karabekiroğlu'na ait olup; kendisinden Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu'na göre yazılı izin alınmadan söz konusu yazıların herhangi bir bölümü veya tamamı iktibas edilemez
veya herhangi bir usul ile çoğaltılamaz.
Kaynak göstermek ve bilimsel kurallara riayet edilmek kaydı ile alıntı yapılması mümkündür.
