Enkoprezis nedir? (Kaka Kaçırma)

Dört yaş üzeri çocuklarda dışkının giysilerine ya da uygunsuz herhangi bir yere kaçırılmasıdır. Dört yaşındaki çocukların %95’inin, 5 yaşında ise %99’unun dışkı kontrolünü kazandığı kabul edilmektedir. Enkoprezis 7 yaşında %1,5, 10-11 yaşlar arasında %0,8 olarak bildirilmektedir.

Enkoprezis neden olur?

Çeşitli nedenler enkoprezise yol açabilir. Öncelikle, yeterli tuvalet eğitimi verilmemesi ya da bu eğitime yeterli yanıt alınmaması nedeniyle barsak kontrolü hiç kazanılmamış olabilir. Öte yandan, genellikle ruhsal bir bozukluğa bağlı olarak, fizyolojik barsak kontrolü normal olmasına rağmen, uygun yerlere dışkılamayla ilgili kurallara karşı isteksizlik, direnç olabilir. Bu durum ebeveyn-çocuk arasındaki tuvalet eğitimi çatışmasından ya da ağrılı dışkılama nedeniyle dışkının tutulmasından kaynaklanabilir. Fizyolojik olarak dışkıyı tutamamanın sonucunda ise barsak içeriğinin birikmesine bağlı olarak kaçırma ve uygunsuz yerlere dışkılama görülebilir.

Fizyolojik etkenler: Sfinkter (Anüsteki kas) kontrol bozuklukları, sıvı ya da yarı sıvı durumundaki dışkının kaçırılmasına yol açan kabızlık, psikojenik megakolon, tuvalet eğitiminin verilmemesi veya tamamlanmaması, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nedeniyle tuvalet alışkanlığının gelişmemiş olması ve depresyon sayılabilir.

Psikososyal - İlişkisel etkenler: En sık ifade edilen ebeveynden kaynaklanan nedenler arasında babanın uzaklığı, annenin ise nevrotik özellikleri yer alır. Özellikle annenin tuvalet eğitimindeki ya aşırı katı tutumu ya da aşırı gevşek ve aldırmaz tutumu örnek verilebilir. Çocuktan kaynaklanan nedenler arasında nörolojik, bilişsel ve fiziksel gelişme gerilikleri, tuvalet ve tuvalete gitme ile ilgili mantık dışı fantezi ve korkular ile çocuğun genel olarak inatçı tutumu içinde tuvalet eğitiminde de direnmesidir.

Çevresel etkenler: Aile içi bozuk etkileşim, anne-çocuk ilişkilerindeki bozukluklar ve aile dışı diğer çevresel etkenler sayılabilir. Aile dışı çevresel etkenlerden ise çocuğun ya da birincil bakım veren kişinin önemli hastalıkları, çocuğun stres olarak algılayabileceği önemli değişiklikler ile çocuk ve aileyi etkileyen önemli yaşam olayları sayılabilir.

Tıbbi nedenler: Anüse ait ya da rektal (kalın bağırsağın son kısmı) dışa atım dinamiklerindeki bozukluklar sayılmaktadır. Bu başlık altında, rektal ya da anal bölge stenozları, düz kas hastalığı, anüse ait çatlaklar, bağırsakların anüsten sarkması, doğumsal aganglionik megakolon, gastrointestinal enfeksiyonlar, spina bifida (omurların doğumsal olarak birbirinden ayrık olması) ve endokrin nedenlerdir.

Enkoprezis nasıl tedavi edilir?

Çocukların önemli bir bölümü eğitimsel, davranışsal ve fizyolojik girişimlere yanıt verirler. Ailedeki sorunların ya da gerginliklerin giderilmesi belirtilerde azalmaya neden olmaktadır. Enüreziste olduğu gibi takvim tutması önerilir. Kabızlıkla giden tipinde ağızdan laksatif ve rektal katartikler ile liften zengin diyet önerilebilir. İlaç tedavilerinin de yararlı olabileceği bildirilmektedir.

ENKOPREZİS- Olgu örnekleri

Kaka kaçırması bir tacize bağlı olabilir mi?

Soru: Benim yedi yaşında bir oğlum var. Bu sene de okula yeni başladı. Normalde hiç altına kaçırmaz. Bir ay önce oğlum gündüz saatlerinde ishal olmamasına rağmen altına kakasını yaptı. Bu olayı takip eden on beş gün içinde, altına kaka kaçırması 3 kez tekrar etti. Kendisi ile konuştum ve “acaba bir tacize falan mı uğradı” diye ağzından laf almaya çalıştım, ama bir şey söylemedi. Yaklaşık on beş gündür de bir problem yok ama aklıma takıldı bu konu. Ne yapmam gerektiğini ve sizin fikrinizi öğrenebilir miyim?

Yanıt: Altına kaka kaçırma yani enkoprezis durumlarının çok sayıda sebebi olabilir. Sizin de belirttiğiniz gibi bir taciz durumu söz konusu olabilir, ancak bu olasılık akla en son sırada gelecek olanlar arasında sayılabilir. Bu olasılığı değerlendirmek için onu çok yönlendirmeden, olası bir taciz şüphesini araştırabilirsiniz. Örneğin, “sana hiçbir kimse istemediğin bir davranış yaptı mı?” diye sorabilirsiniz. Öte yandan, eğer durum tekrarlarsa, gastrointestinal açıdan (yani genel pediatride) değerlendirilmesi ve muayenesi uygun olur. Psikolojik sebepler daha sonra akla gelmeli bence.

Oğlum tuvalet konusunda benimle inatlaşıyor…

Soru: Oğlum 3,5 yaşında. Yaklaşık 9 ay önce tuvalet eğitime başladık ama büyük tuvaletini hiç bir zaman tuvalete yaptırmayı başaramadık. Oğlum kakası geldiğinde kendini rahat bırakıp yapmak yerine, sanki onu içinden dışarı bırakmak istemez gibi kendini sıkıyor ve çok sıkıntıya giriyor. Bezini takıyoruz zar zor parça parça günde 2-3 sefer bezine yapıyor. Artık büyüdüğü için bundan utanıyor, bezini çıkarmak istediğimizde agresifleşiyor, hatta son zamanlarda çoğunlukla çamaşırına yapmaya başlayıp geç haber veriyor, hatta bezini bağlatmak bile istemiyor, “küloduma yapıcam” diyor. Bu konuda kış aylarında psikologa gitmiştik ve onun da tavsiyesiyle bu konuyu hiç önemsemez gibi tavır aldık, elimizden geldiğinde konuşmamaya, onu mahcup etmemeye çalıştık. Zaten çok gururlu, aşırı kontrollü ve hassas bir yapısı var. Fakat son haftalarda iyiye gideceğine daha da kötü oluyor. Sürekli dışkıyla uğraşır, çamaşır sularıyla etrafı dezenfekte eder bir duruma girdik. Ne yapmamızı önerirsiniz?

Yanıt: Yaşı itibariyle bu durum belli bir süre devam edebilir. Siz tuvaleti geldiğini belli ettiği ve tuvalete gidince (belli bir süre zaman tanıyın -10-15 dakika) tuvaletini yapabildiği müddetçe, bez bağlamamaya özen gösterin. Eğer altına kaçırıyorsa, bile bile tuvalete yapmak istemiyorsa, bez bağlamanız gerektiğini net bir şekilde dile getirin. Tabii burada psikolog, psikiyatrın da söylediği gibi siz bu konunun üzerinde durdukça, ilgi gösterdikçe, titizlendikçe o daha da bu davranışı devam ettirecektir. Bu dönemin ve özellikle titiz, takıntılı yapıdaki çocukların özelliği olan bu tuvalet çatışmaları 4-5 yaş civarında ortadan kalkıyor. Öte yandan, annenin, bakım vericinin titizliği, bu konuda yeterince kontrolü çocuğa bıraktığına dair mesajı çocuğa hissettirememesi, aile içi pek çok diğer nedenler de bu çatışmaların uzamasında etken olabiliyor. Özetle, bu konuda henüz zamanınız olduğu düşünülürse, sürekli bir değişiklik yapmaktansa, onun istediği şekilde davranmayı birkaç ay sürdürün. Sorunun devam etmesi durumunda da bir çocuk psikiyatristinden bu konuda yardım alın derim.


Dr. Koray Karabekiroğlu