Boş zaman etkinliklerinin ergen için önemi nedir?

Ergen gelişimi üzerinde çalışmaların bir dizi raporunu yayımlayan Carnegie Konseyi (1989) sağlıklı ergen gelişimi açısından şu beş özelliği vurgulamıştır:

1. farklı kaynaklardan gelen bilgiyi uygun bir şekilde ilişkilendirme becerisi,

2. eğitim ve meslek kanalıyla kazandığı bilgiyi farklı alanlarda da kullanma becerisi,

3. toplumsal etkinliklere katılma ve diğerlerinin iyilik haline de duyarlı olma,

4. evrensel doğru ve yanlışları özümseyerek etik değerlere dikkat etme,

5. kendi sağlığına özen gösterme

Daha sonra 1995 yılında bu Konsey kişisel ve sosyal gelişimi şu ölçütlere ulaşmak olarak nitelendirmiştir (Carnegie Corporation of New York 1995):

1. yapıcı bir grubun içinde değerli bir konuma sahip olma,

2. yakın ve sürdürülebilir ilişkiler kurmayı öğrenme,

3. kendini değerli ve önemli olarak görebilme,

4. özellikle önemli sonuçlara ulaşma durumunda bilgiye dayalı geçerli kararlar verebilme,

5. ulaşılabilir destek sistemlerini kullanabilme,

6. geleceğe olumlu bir beklenti ile bakabilme,

7. kendine ve diğerlerine saygı duyma

Ne yazık ki, tüm bu koşulları sağlamak, özellikle de kendini değerli ve önemli görebilme, geleceğe olumlu bir beklenti ile bakabilmek günümüz gençliğinin çok zor ulaşabildiği özelliklerdir. Ergenin kendini olumlu görmesini sağlayan ve akranlarıyla olumlu etkileşim fırsatı sunan en önemli alanlardan bir tanesi ergenin yapısına uygun, zevk aldığı serbest zaman etkinlikleridir. Spor (ör, yüzme, futbol, tenis, atletizm, basketbol, karete) ve sanat (ör, gitar çalma, resim yapma, dans kursu) aynı zamanda gencin fiziksel ve ruhsal gelişimini de destekler.

Örneğin, spor etkinliklerine katılım kimlik, kendilik değeri ve başarılı olma duygularında olumlu etkilere sahiptir (Danish ve ark, 1990; Fejgin, 1994). Sportif etkinlikler ergenin hedef belirleme, etkili iletişim kurma, problem çözme, duygularına hakim olma, zaman yönetimi, kişiler arası çatışmaların çözümü gibi alanlarda gelişimini destekler. Özellikle kurallı bir etkinlik olarak yapıldığında ve gözetmen eşliğinde olduğunda ergenin davranışları için geribildirim almasını, sınırlara ve kurallara uymasını kolaylaştırır. Akademik açıdan kendini değersiz gören bir genç çok başarılı bir atlet olabilir. Bu yolla kendini değerli ve önemli görebilir, akranları arasında kabul görebilir. Bu psikolojik ve sosyal olumlu etkiler akademik performansı da genellikle olumlu etkiler.

Öte yandan, spor ve sanat gibi etkinliklerin bir boş zaman etkinliği olmaktan çıkıp, bir performans gösterisi alanı halini aldığı durumlarda genç üzerine daha farklı psikososyal etkilere neden olabilir. Zevk için yapılmaktan uzaklaşıp, gencin yüksek bir performans kaygısı duyduğu stres dolu bir etkinlik haline geldiğinde olumlu etkileri azalabilir. Bu nedenle eğer bir genç akademik, sportif ya da sanatsal etkinlikte bir performans beklentisi içine girmişse, sadece zevk için yapacağı ve karşılığında bir not almayacağı, beğenilip beğenilmeme ikilemi yaşamayacağı ek bir alana da ihtiyacı doğmuş demektir. Ancak, okul ve diğer etkinlikler gencin zamanını çok fazla doldurduğunda, genç kendisi için ek bir zaman yaratamadığında da performansının düşmesi beklenebilir. Çünkü bu durumda özerklik mücadelesi veren ve erişkinlerin beklentileri ile zaman zaman çatışma yaşayan ergen okul ya da diğer etkinliklerden –yaşadığı yoğun beklenti kaygısı ve özerklik tehditi algısı nedeniyle- kaçmaya, kaytarmaya başlayabilir. Ergen bu psikolojik kaçışın (örneğin, devamsızlık yapma, idmanları ve ödevleri aksatma) çoğu zaman farkında olmaz ve bilişsel düzeyde motivasyonu devam edebilir. Ancak, motive olmaya çalışmasına rağmen düşen performansı özgüvenini olumsuz etkiler. Olumsuz etkilenen özgüven zamanla motivasyonu da azaltır ve ergen tümüyle vazgeçebilir.


Dr. Koray Karabekiroğlu